Tekst: Lotte Rens / Foto’s: Natasja Van der Jonckheyd, Samuel De Baere, Sarah Bosman, Nancy Van Herck
Jaarlijks vertrekken er heel wat fantastische reisbegeleiders met een groep vol nieuwsgierigheid naar (on)bekende bestemmingen. Klaar om nieuwe vriendschappen te smeden, pareltjes in de natuur te ontdekken, uit hun comfortzone te trekken en thuis te komen met talloze verhalen. Niet enkel reizen is populair, ook een verhuis naar het buitenland. Denk aan internationale stages, tijdelijke buitenlandse jobs, projectopvolgingen, wereldreizen etc. Vele getuigen van een periode die ze koesteren en waarin ze veel bijleerden. Al wordt het thuiskomen vaak niet eenvoudig ervaren en wringt het soms. Het befaamde “zwarte gat”, missen van de sfeer en geluiden rondom je, of net het tegenovergestelde en terug in een drukke stad terechtkomen. Hoe wordt dit thuiskomen ervaren? Is er tijd en ruimte voor nazorg?
Dit artikel vloeit voort uit het vorige dat ik schreef, voor de oktober editie van dit magazine. Daarin haalde ik het gevoel aan van confrontatie en onbegrip toen ik terug thuis kwam na maanden vertoeven in Zuid-Afrika. In wat volgt, neem ik je graag mee rond meer context en duiding over een, naar mijn mening, toch wel onderbelicht thema binnen de reissector.
Reverse culture shock
Een lange reis of periode in het buitenland vergt enige voorbereiding. Zo ook verdient het belang hechten aan je voorbereiden op terug thuis komen en je huis terug laten aanvoelen als een thuis. Een belangrijke term binnen dit thema is de ‘reverse culture shock’. Deze term verwijst naar psychologische en emotionele uitdagingen waar individuen mee geconfronteerd worden na een periode in het buitenland. Het is de tegenhanger van de eerste cultuurshock die je ervaart als je je begeeft in een nieuwe culturele omgeving. De confrontatie hiermee is afhankelijk van persoon tot persoon, hierin zit ook de moeilijkheid.
In een artikel met de Gazet Van Antwerpen haalt Koen Van der Schaeghe, directeur van Vlamingen in de Wereld, de vergelijking met een oud jeansvestje boven. Hoe je na lange tijd een oud jeansjasje terug uit de kast haalt: het past misschien niet meer zo mooi, maar je trekt het toch aan, want het voelt vertrouwd. Een vergelijking waar ik me enorm hard in kan vinden.
Antrolopoog en auteur Judith van de Kamp beschrijft de omgekeerde cultuurshock liever als ‘een andere bril’. Dit omdat je dingen anders gaat bekijken, wat vervelend kan zijn, maar ook net heel mooi.
Reflectie
Tijdens een reis is de kans reëel om geconfronteerd te worden met zaken waar je in het dagdagelijkse leven niet echt bij stilstaat. Een beduidend voorbeeld is altijd elektriciteit hebben. In België kenden we vorig jaar een enorme stijging van de prijzen. Ondanks de piek, was er nog steeds elektriciteit beschikbaar. Wat in schril contrast is met landen als Pakistan en Zuid-Afrika bijvoorbeeld, waar load shedding dagelijkse realiteit is. Om een overbelasting van het elektriciteitsnet te voorkomen, wordt de elektriciteit gecontroleerd afgeschakeld voor bepaalde uren per dag. Na je reis hoef je niet meer te checken wanneer je elektriciteit zal hebben en hoe je bv. koken moet inplannen. Op zo’n moment word je je extra bewust van je privilege en vanzelfsprekendheid. Nog groter is de confrontatie met rijden door de townships of sloppenwijken, waar verschillende generaties leven in aangrijpende omstandigheden en waar paard en kar gebruikt wordt als transport.
Meedraaien in het systeem
Wanneer het aankomt op vervoer zijn er heel wat aanpassingen terug te vinden. Niet langer rijden met lokale tuktuk’s, Ubers bestellen, metrolijnen proberen te ontrafelen … België staat bekend om zijn liefde voor het fietsen, dat hoef ik de wielerliefhebbers geen twee keer uit te leggen. Antwerpen werd in 2022 uitgeroepen tot derde fietsvriendelijke stad volgens het onderzoek van Global Bicycle Cities.
Ondanks de vele voordelen van fietsen, zoals de vrijheid van verplaatsing, is het ook weer wennen. Fietsen is een zaligheid, dat zal je me nooit horen ontkrachten. Wel was het enorm wennen aan die vrijheid, om je alleen te verplaatsen als het donker was. Niet meer om elke hoek van de straat security te zien of begeleid worden. Het klinkt vanzelfsprekend om terug in deze vrijheid te vallen, toch heeft het iets angstaanjagend.
"Leren van de ervaringen die je opdoet tijdens je buitenlands verblijft stopt niet wanneer je thuiskomt, het begint pas."
Er komen verschillende nieuwe interesses boven, bijvoorbeeld de wereldpolitiek, wat ook kan leiden tot een gevoel van machteloosheid. Verschillende experts, ook Judith van de Kamp, raden daarom aan om concreet in contact te blijven. Hier bestaan verschillende manieren onder: inschrijven op nieuwsbrieven van lokale organisaties die zich inzetten tegen armoede, aan bewustwording werken in je thuisland.
Zo heeft de Amerikaanse organisatie Kiva het motto ‘Dromen zijn universeel, mogelijkheden niet’. Jouw verhalen bij thuiskomst dragen immers bij aan beeldvorming over complexe situaties in een ander continent. Wat belangrijk is om niet te onderschatten. Mensen zijn vaak geneigd te horen wat ze willen horen. Reacties als ‘Zie je wel? Ik wist het!’ zijn hieronder te plaatsen. Waar jij misschien wel een beeld kan scheppen dat recht doet aan de realiteit/de lokale situatie.
Met andere woorden: leren van de ervaringen die je opdoet tijdens je buitenlands verblijft stopt niet wanneer je thuiskomt, het begint pas. Ik heb geleerd om hiervoor open te staan en kwam tot verschillende inzichten, over de wereldproblematiek en over mezelf. Gun jezelf de tijd om eraan te wennen.
Reizen is een waardevolle inspiratiebron. Het is fascinerend om een periode van nieuwe prikkels te ervaren, nieuwe gewoontes te ontrafelen en de overgangsperiode naar het leven voor je buitenlands avontuur. Een periode van rust en reflectie, naar binnen keren en om stil te staan bij alles wat er is. In de hoop dat je daarvan kan genieten, want er komen haast weer zonnestralen en nieuwe plannen naar buiten. Geniet van al het moois om je heen. Koester zij die je liefhebben en je thuis lieten voelen bij het thuiskomen.
Laat dit vooral een oproep zijn om te praten over je reis en je ervaring eens terug in België. M’n Zuid-Afrikaanse vrienden zouden zeggen “Just do you, moenie worry nie”.
Dit artikel verscheen in De Karavaan januari 2024.
Bronnen: De kunst van het remigreren, van Norman Jansen // Why I'm No Longer Talking to White People People About Race, van Reni Eddo-Lodge // De derde wereld op je CV, van Judith van de Kamp //Cultural identity reentry in short-term student missionaries, van Sherry Walling, Cynthia Eriksson, Katherine Meese, Antonia Ciovica, Deborah Gorton en David Foy // Capacity building contributions of short-term international volunteers, van Benjamin Lough, Amanda Moore, Margaret Sherraden en Kathleen O'Hara // Remigratie, de omgekeerde cultuurshock: "De terugkeer uit het buitenland is soms moeilijker dan het vertrek", van Greg Van Roosbroeck // Antwerpen uitgeroepen tot derde meest fietsvriendelijke stad ter wereld, van Cedric Van den Langenbergh
