Reizen brengt je naar prachtige gebieden, maar soms ook naar plaatsen waar je met onrecht wordt geconfronteerd. Reizen door landen waar mensenrechten niet gerespecteerd worden en je geconfronteerd wordt met armoede, discriminatie en corruptie, is per definitie minder evident. We laten Tom Van den Borne, Willy Aerts en Karl Van Staeyen aan het woord, ervaren reisbegeleiders bij Joker en Karavaan die hun ervaringen willen delen.
Voor vertrek
Bij de zoektocht naar een nieuwe reisbestemming houdt de reiziger rekening met een heleboel factoren. Staan jullie ook stil bij de situatie van de mensenrechten in een land?
Tom: Ik heb de reis naar Tibet voor Joker uitgewerkt en dat was een dubbel verhaal. Je hebt de Chinese provincie Qinghai, waar grotendeels Tibetanen leven en waar je vrij kan reizen. Een prachtig gebied, waar toch amper toeristen komen. In de autonome regio Tibet, de streek rond Lhasa, kan je niet vrij reizen, maar de meeste toeristen willen Lhasa wel gezien hebben. Daarom combineert Joker beide gebieden.
Willy: Klopt. In de autonome regio Tibet moet je altijd in groep reizen, moet je een permit kopen en heb je altijd een gids mee, die onder controle van de Chinese overheid staat.
Tom: Je mag ook geen gebruik maken van openbaar vervoer, waardoor je heel strak vastzit in dat keurslijf. Je wordt geconfronteerd met schendingen van mensenrechten en waar trek je de grens dan: wil je gaan of wil je niet gaan?
Willy: Ik vind persoonlijk dat je wel kan gaan. Zo kom je in de situatie terecht waar de mensen ter plaatse ook in verzeild zitten en kan je achteraf ook aan de buitenwereld vertellen hoe het daar echt in elkaar zit.
Tom: De doorslag bij Joker om de reis naar Tibet wel te organiseren, is het gegeven dat de Tibetaanse regering in ballingschap zelf oproept om wel te gaan. Ze zeggen: “Ga en oordeel zelf”.
Het blijft wel moeilijk, want je kan niet reizen zonder controle en zonder de Chinese overheid te betalen. Ook dat is een belangrijke factor: gaat je geld vooral naar de lokale bevolking of naar de overheid die onderdrukt? Zo proberen wij vooral met kleine toeristenbureaus en met Tibetanen zelf te werken. Het voordeel van de verplichte gids is dat ze meestal goed Engels spreken, een voorwaarde om gids te worden. En mijn ervaring is dat ze met westerlingen tot op een zeker niveau erg open spreken.
Eens ter plaatse
Je beslist om te gaan, hoe kan je van betekenis zijn voor de lokale bevolking?
Tom: Als je maar drie weken door een land trekt, kan je natuurlijk niet veel veranderen. Ik zal steeds gebruik maken van lokaal transport, lokale hotels, diensten van de lokale bevolking,… in de hoop dat dit de lokale mensen ten goede komt. Volgens mij is dat ongeveer het enige dat je daar ter plekke kan doen.
Karl: De globale situatie van een land of een regio kan je niet beïnvloeden. Dat is een illusie. Naast het economische aspect kan je aanwezigheid alleen al een verrijking zijn, voor jezelf en voor de lokale bevolking. Als je met mensen praat over hun land en hun levenssituatie, kan dat veel voor hen betekenen. Ze voelen zich gehoord en hun verhaal wordt meegenomen naar het buitenland. Daarnaast krijgen ze ook eens een ander perspectief te horen, want dikwijls zijn ze zelf ook niet volledig geïnformeerd.
Willy: Absoluut. Je bent een soort venster op de wereld voor hen. Ze kunnen eens een babbel doen zonder een risico te lopen, want jij bent een buitenstaander en dat maakt meteen een verschil.
Kunnen er ook negatieve gevolgen zijn van jouw aanwezigheid?
Willy: Toen ik in Indonesië de vulkaan Kelimutu wou bezoeken, hadden we een minibusje geboekt dat ons tot daar heeft gebracht. Achteraf bleek dat die dag de openbare bus niet reed, omdat die met toeristen op weg was naar Kelimutu. Dan denk je: waar zijn we mee bezig?
Karl: Het is altijd belangrijk om oog te hebben voor dit soort zaken. Sommige reizigers willen dit niet zien of denken er niet over na.
Durven nadenken over de dingen die rondom jou gebeuren en die dingen ook in vraag durven stellen, is dus belangrijk?
Tom: Zeker. Een van de meest aangrijpende dingen die ik ooit meegemaakt heb op reis vond plaats in Nepal. Ik heb in een tempel in Patan een ontmoeting gehad met een Kumari, een jong meisje van wie men gelooft dat een godin in haar lichaam verblijft. In Nepal worden meisjes van 3 jaar getest op hun moed en de winnaar mag de Kumari worden, een grote eer voor de familie. Het uitverkoren meisje wordt weggehaald van haar ouders en woont in de tempel tot ze menstrueert, want dan verlaat de Kumari haar lichaam. Het was voor mij echt een bevreemdende situatie toen ik daar bij dat meisje zat en zag hoe zij haar dagen doorbracht. Ik had er achteraf echt spijt van dat ik dat gedaan had.
Karl: Het heeft te maken met waarden en normen. Wij kijken met onze westerse bril naar zaken, maar we moeten oppassen met oordelen op het eerste zicht. Er zit waarschijnlijk veel meer achter dan wij ooit kunnen begrijpen. Wij kunnen de dingen enkel maar in vraag stellen.
Willy: Als toerist zie je eigenlijk veel dingen waar je je vragen bij kan stellen. Soms kan dat achteraf een verrijking zijn voor jezelf, omdat je dan stilstaat bij wat dat met jou gedaan heeft.
Tom: Voor mij blijft er toch een verschil tussen weten dat iets bestaat en er zelf aan meedoen…
Karl: Het is inderdaad een gevaarlijke grens: vanaf wanneer word je zelf medeplichtig aan het in stand houden van een bepaalde situatie?
Tom: Je moet er blijven bij stilstaan en je niet enkel laten leiden door die drang om een uniek evenement gezien te hebben.
Karl: Voor mij zijn de mooiste momenten op reis toch steeds de onverwachte ontmoetingen, zoals een spontane uitnodiging voor een trouwfeest. Niets unieks aan, maar een dierbare herinnering.
Vaak gaan onderdrukking en corruptie hand in hand, hoe gaan jullie daarmee om?
Karl: Ik heb een tijdje in Congo gewerkt. Als je daar rondtrekt en bijvoorbeeld een dorp of een haven passeert zal een lokale ambtenaar die de plek bewaakt en al jaren geen loon ontvangen heeft van de overheid, verwachten dat jij hem iets geeft, want jij bent in zijn ogen rijk. Ze zien dit niet als corruptie, maar als een soort loon dat rechtstreeks van jou komt in plaats van de overheid. Dus bepalen wat corrupt is en wat niet, waar de grens ligt en welk spel je nu aan het spelen bent: dat is aartsmoeilijk. Je moet eigenlijk geval per geval bekijken en vooral met de mensen praten.
Zijn er ook landen waar jullie sowieso niet naartoe zouden gaan?
Alle drie: Veiligheid is de norm. We checken het reisadvies en houden hier rekening mee. Er zijn genoeg plekken om naartoe te reizen en zo’n risico lopen is het niet waard.
Karl: In Congo zijn er natuurlijk gebieden die je als reiziger beter vermijdt, maar je moet je van tevoren gewoon goed informeren.
Tom: Je hebt ook nog andere zaken, neem nu bijvoorbeeld Oeganda, een land met zeer strenge wetgeving tegenover homoseksuelen. Wil je nog een land bezoeken dat op zo’n manier met mensen omgaat? De problematiek van mensenrechten kan voor sommige reizigers plots heel dichtbij komen… Of om het eens anders te bekijken: de meeste mensen willen Oeganda bezoeken voor de gorilla’s. Je kan jezelf de vraag stellen: zou je nog naar Oeganda gaan als daar zo slecht zou worden omgegaan met gorilla’s?
Hebben jullie nog een tip voor toekomstige avonturiers?
Willy: Jezelf open stellen, alles absorberen en veel praten met mensen. Zo voel je wat er leeft.
Tom: En je van tevoren goed informeren en je er ook naar gedragen.
door Gudrun De Concinck
dit artikel verscheen in De Karavaan van oktober 2014 - thema: Zonder grenzen?
