Een doodgewone donderdagnamiddag in Vietnam. In de buurt van Da Nang bezoekt een Joker-groep op doorreis van Hoi An naar Hue één van de Marble Mountains, de ietwat teleurstellende rotsformatie dicht bij de kust. Na het bezoek slenteren ze tussen de winkeltjes aan de voet van de rots op weg naar het minibusje wanneer ze plots geschreeuw horen. Iets verderop staan andere toeristen verbaasd te kijken naar wat er zich voor hen afspeelt: twee Vietnamese vrouwen staan in het midden van de straat elk voor haar eigen toeristenkraampje keihard ruzie te maken. Wat er gezegd wordt verstaan we niet, maar het is vrij duidelijk dat de gemoederen serieus verhit zijn. Heeft de één een klant van de andere afgepakt? We zullen het nooit weten, maar het lijkt wel de Vietnamese variant van de Gentse neuzekesoorlog.
Terug in het busje komt het gesprek op gang. De meeste van de deelnemers zijn het er over eens: dit gebeurt niet vaak in een land als Vietnam. ‘In Italië zou dit doodnormaal zijn’. ‘In België kan dit ook wel hoor’. Iemand zegt dat dit in Azië toch bijna nooit voorkomt: ruziën, je opjagen in het openbaar betekent toch gezichtsverlies lijden? Ja, dat klopt, zegt iedereen. ‘Want Aziaten blijven altijd rustig, no matter what.’
Aziaten zijn beheerst en aangenaam, Finnen zijn emotieloos, Russen zuipen zich te pletter, Amerikanen zijn dik, Fransen zijn arrogant, Afrikanen hebben altijd alle tijd van de wereld, Zweden zijn terughoudend, Antwerpenaren zijn dikke nekken, Grieken zijn lui …
Wat is een stereotype?
Volgens Wikipedia is een stereotype ‘een overdreven beeld van een groep mensen dat vaak niet (volledig) overeenkomt met de werkelijkheid’. Stereotypen worden soms helaas ook gebruikt als rechtvaardiging voor een negatieve handeling, zoals discriminatie. Stereotypen ontstaan door onze ervaringen met een paar individuen toe te passen op een hele cultuur of volk. Hoe of wanneer stereotypen ontstaan zijn, maakt eigenlijk niet veel uit. Het is ook niet nodig ze te ontkrachten. Elke normale mens weet dat niet alle Spanjaarden macho’s zijn, dat niet alle moslims terroristen zijn en dat niet alle Nederlanders gierig zijn. Er is geen wetenschappelijk onderzoek nodig om ons daarvan te overtuigen. Wat wel een probleem is, is dat stereotypen onze manier van communiceren en handelen kunnen beïnvloeden.
Stereotypen op reis
Het probleem met stereotypering op reis is dat onze reiservaring het risico loopt besmet te raken, zelfs voor we vertrekken. Daardoor definiëren we onze kijk op een volk al voor we ons onderdompelen in hun cultuur. We vormen ons een bepaald beeld van het land waar we naar toe gaan, van de mensen daar. Als we niet oppassen, ontnemen we ons de kans op een verrijkende ervaring. Het stereotype ‘Marokkanen zijn opvliegend’ zou er voor kunnen zorgen dat we Marokkanen extra voorzichtig zouden benaderen. ‘Pas om met Marokkanen want die zitten snel op hun paard’. Op die manier zou een stereotype gezien kunnen worden als een soort handleiding om met bepaalde mensen om te gaan. Maar dat is het niet en hierin schuilt het gevaar van stereotypen, nog meer dan in de onwaarheid ervan: stereotypen zijn geen handleiding, integendeel, ze kunnen onze omgang met anderen zelfs bemoeilijken. Als we die Marokkaanse man bij wijze van spreken amper durven aanspreken omdat we bang zijn dat hij hevig gaat reageren, ontnemen we onszelf de kans op een gesprek, maar ook de kans om te merken dat het stereotype niet klopt. Want het kan goed zijn dat als we dezelfde man zonder vooroordelen aanspreken, we dan ontdekken dat hij helemaal niet zo ‘temperamentvol’ is. Of dat ‘temperamentvol zijn’ niet negatief hoeft te zijn. Of dat wat voor ons ‘temperamentvol’ lijkt, voor Marokkanen heel normaal is, bijvoorbeeld omdat we de taal niet verstaan en niet door hebben dat die, voor ons hevige, reactie gewoon een enthousiaste manier van doen is.
Laat je stereotypen thuis!
Het is duidelijk dat stereotypen een probleem kunnen vormen wanneer mensen op reis gaan. Niemand wordt beter van stereotypen.
Het laatste wat stereotypes doen is ons een juist beeld geven van die nieuwe reisbestemming waar we dit jaar voor het eerst naar toe trekken. Stereotypes leren ons een land en zijn bevolking niet kennen voor we er aankomen. Nee, om mensen in andere landen echt beter te leren kennen, zullen we er gewoon zelf naar toe moeten gaan. Er staat ons dus maar één ding te doen: blijven reizen. Maak je koffer maar klaar en vergeet niets mee te nemen, maar laat die stereotypen maar thuis!
door Steven Di Cairano
dit artikel verscheen in De Karavaan van januari 2015 - thema: diversiteit
