Duurzaam reizen houdt in dat je naast respect voor het milieu (planet) en de economische belangen (profit), ook rekening houdt met de sociaal-culturele belangen (people). Dat houdt onder andere in: aandacht voor kwetsbare groepen zoals vrouwen, kinderen, inheemse volkeren en religieuze minderheden. Hoe pak je dat dan aan op reis? Daar proberen we je een beetje bij te helpen.
Internationale organisaties pleiten ervoor om de culturele diversiteit en het culturele erfgoed van landen zoveel mogelijk te beschermen. Het gaat zowel om het tastbare als niet-tastbare erfgoed: bijvoorbeeld monumenten en voorwerpen die tot een cultuur behoren, maar ook levensovertuigingen, rituelen, talen en kennis van de natuurlijke omgeving. Dit alles behoort tot het culturele erfgoed van een cultuur. In 2001 kwam de VN met de Universele Verklaring van Culturele Diversiteit. In deze verklaring is er veel aandacht voor inheemse volken.
Op bezoek bij een inheemse stam
Inheemse volken zijn de oorspronkelijke inwoners van een gebied, dat later door anderen werd veroverd of gekoloniseerd. Het gaat bijna altijd om arme bevolkingsroepen die nog op traditionele wijze leven. Zij vertegenwoordigen een enorme culturele diversiteit en leven van oorsprong in uitzonderlijke balans met hun natuurlijke omgeving. Hun leefgebieden en traditionele bestaanswijze staan vaak onder zware druk van buitenaf. In eigen land bevinden de inheemse volken zich meestal in een marginale positie, met weinig invloed van betekenis op de landspolitiek.
Het is allerminst vanzelfsprekend dat de inheemse volken ook van het toerisme profiteren, het tegendeel is eerder waar. Veel leefgebieden van inheemse volken zijn onteigend voor de ontwikkeling van toeristische faciliteiten. Daardoor wordt hun bewegingsruimte steeds beperkter. Denk bijvoorbeeld aan de Aboriginals in Australië of de Masaï in Afrika.
Hoe pak je een bezoek bij een inheemse stam het best aan?
- Plan je bezoek met een lokale gids, liefst iemand die deel uitmaakt van de stam.
- Kies voor een betrouwbare organisatie als je een bezoek plant aan een inheemse stam. Zoek inlichtingen over verschillende organisatie en ga niet over een nacht ijs.
- Sta open voor andere levenswijzen en opvattingen. Informeer je daarom vooraf over de achtergrond van het volk dat je gaat bezoeken.
- Probeer het leven van een volk zo veel mogelijk in historische en culturele context te zien. Het gaat over zo veel meer dan uiterlijkheden.
- Bezoek niet op eigen houtje een authentiek dorp. Aan zo’n bliksembezoek heeft de bevolking niets.
- Zorg er voor dat het geen eenzijdig bezoek wordt, maar stimuleer een uitwisseling van culturen.
- Het wordt niet altijd begrepen of gewaardeerd als je fotografeert of rondloopt zonder overleg. Vraag dus toestemming.
Respect voor cultuur en religie
Wie verder reist dan Europa komt in aanraking met een andere cultuur en andere levenswijze. Het zou voor zich moeten spreken dat toeristen in het gastland rekening houden met de daar geldende normen en waarden, maar dat gebeurt niet altijd vanzelf. Meestal komt dit voort uit onwetendheid, omdat reizigers niet voldoende inzicht hebben in de cultuur van het land.
Ken jij bijvoorbeeld het verhaal over Uluru, beter bekend als Ayers Rock? Deze reusachtige rotsformatie ligt ongeveer in het midden van Australië en staat op grond van de Aboriginals. Maar de grond waarop de rots staat, wordt verhuurd aan de Australische overheid. Uluru Rock is heilig voor de Aboriginals. Toch kunnen de Aboriginals de toeristen niet verbieden om deze rots te beklimmen. Wel worden er borden geplaatst om de rots niet te betreden uit respect voor hun cultuur en religie. Jammer genoeg kent dit verhaal geen grote bekendheid onder de toeristen. Zij zien er dan ook geen kwaad in: er wordt immers geen schade aan de rots toegebracht door deze te beklimmen. Maar voor de Aboriginals is het erg storend en zelfs kwetsend dat er dagelijks honderden toeristen deze religieuze plaats betreden.
Aanstootgevend gedrag wordt vaak getolereerd vanuit de toeristische industrie. Dat kan de indruk wekken dat toeristen nergens rekening mee hoeven te houden. Maar een religie of levensovertuiging kan soms bepaalde kleding voorschrijven en uit respect mag men van gasten verwachten dat ze daarin meegaan. Fout gedrag komt vaak voort uit onwetendheid. Informeer je dus goed over de lokale gebruiken. Lokale gidsen kunnen je inzicht laten krijgen in gedragsregels en andere voorschriften. Zo gelden in sommige landen voor vrouwen strengere kledingvoorschriften ten opzichte van onze westerse maatschappij.
Hoe toon je respect voor een andere cultuur of religie?
- Het getuigt van respect als je als bezoeker in het gastland rekening houdt met lokale normen en waarden.
- Respecteer de specifieke kledingvoorschriften. Weet dat ze kunnen verschillen van plaats tot plaats. Maak daarbij een onderscheid tussen wenselijke en noodzakelijke voorschriften, en voorschriften voor mannen en vrouwen.
- Laat je niet misleiden door het kleedgedrag van andere toeristen, want het is niet gezegd dat deze de geaccepteerde normen en waarden weerspiegelt.
- Zorg dat je op de hoogte bent van de gedragsregels van een bepaalde bestemming, eetgewoontes, begroetingsomgang en het contact tussen personen van het andere geslacht of van een andere status.
- Maak gebruik van lokale gidsen om inzicht te krijgen in gedragsregels en andere voorschriften.
dit artikel verscheen in De Karavaan van oktober 2014 - thema: Zonder grenzen?
