Reizen hoort volgens Karavaan een positief verhaal te zijn voor mens, planeet en economie. Respect voor het dierenwelzijn is daar uiteraard ook aan verbonden.

Een kwestie waar nogal wat controverse rond heerst, en die ook regelmatig media-

aandacht krijgt, gaat over het welzijn van olifanten op toeristische activiteiten. Onze eigen reisbegeleiders stelden zich het voorbije jaar de vraag: zijn toeristische attracties met olifanten eigenlijk verantwoord? En is er dan een verschil in het soort activiteit: olifantenshows, ritje op de olifant, bezoek aan een weeshuis voor olifanten, olifantensafari, enz.? Wij gingen hiermee aan de slag en legden ons oor te luister bij enkele olifantenkenners van dienst.

Onlangs verscheen in de krant: ‘Olifant doodt trainer en gaat er vandoor met toeristen op rug.’ De titel van het artikel doet vermoeden dat het hier gaat om een moorddadig dier dat op hol geslagen is en toeristen in gevaar heeft gebracht. Een duidelijk gevaar voor de mens dat dringend aangepakt dient te worden, maar hoe? Het dier behoorlijk temmen, afmaken, …? Vaak is dat de eerste reactie van mensen als er gevaar dreigt. Gelukkig maakt het artikel ons attent op het feit dat het hier gaat om een bronstig dier dat ingezet wordt voor een toeristische attractie. Het loopt pas echt fout wanneer de toeristen op de rug van het dier klimmen. Een foute menselijke inschatting dus? Of is er meer aan de hand?

Wilde dieren horen in het wild

De organisatie World Animal Protection streeft al langer naar een wereld zonder dierenleed. Vorig jaar organiseerde ze wereldwijd de actie ‘Stap van de olifant af’. De organisatie eist dat alle dieren in omstandigheden worden gehouden die aangepast zijn aan de behoeften van de dieren. Ze gaat er vanuit dat dieren vrij moeten zijn van leed door toedoen van de mens in plaats van als product te worden beschouwd ten bate van de mens. Het is de verantwoordelijkheid van de mens om te zorgen dat het welzijn van dieren wordt gerespecteerd en beschermd.

We vroegen hen naar het waarom van deze actie. Volgens Marnix Lok van World Animal Protection Nederland dragen nog veel toeristen die van dieren houden bij aan dierenleed, zonder dat ze weet hebben van de verborgen wreedheden. “Daarom roepen we diervriendelijke toeristen en reisorganisaties op om wereldwijd met ons samen te werken, zodat de vraag daalt, wilde dieren in het wild leven en de wrede attracties met dieren tot het verleden behoren.” De organisatie roept expliciet op om geen olifantenritjes meer te maken, of kampen te vermijden waar ritjes en shows met olifanten aangeboden worden. Wilde dieren beleven in het wild (bijvooorbeeld in een natuurgebied of -park) kan dan weer wel. De organisatie haalt verschillende argumenten aan waarom ritjes of shows beter vermeden worden:

  • Olifanten zijn en blijven wilde dieren. Ze zijn nooit gedomesticeerd. Zo is het moeilijk om aangepaste omstandigheden te voorzien in gevangenschap.
  • Om hen ‘veilig’ te laten omgaan met mensen is een brutale training van jongs af aan nodig: de zogehete ‘phajaan’ of ‘crush’. Dit gaat gepaard met isolatie, verhongering, slagen en verwondingen toebrengen, gebruik van kettingen, …
  • De structuur van de rug is niet aangepast aan het dragen van gewicht.
  • Om hen te controleren gebruiken de ‘mahouts’ of dierentemmers scherpe voorwerpen. Dit kan ernstige verwondingen en infecties met zich mee brengen.
  • Een olifant is een sociaal dier dat in het wild in groep leeft. Gevangenschap en isolatie zorgt voor fysieke en psychologische stress.

Wat is de geschiedenis van het dier?

Volgens Sander Hofman, General Curator van Zoo Antwerpen en Planckendael, is er geen makkelijk antwoord op de vraag of toeristische activiteiten met olifanten verantwoord zijn. Er is vooreerst een duidelijk onderscheid te maken in Afrikaanse of Aziatische olifanten. Dat alles heeft te maken met de geschiedenis die de dieren hebben ondergaan. In Afrika hebben de meeste activiteiten met olifanten niets te maken met ‘welzijn van dieren’ en laat je safari’s op de rug van een olifant of andere activiteiten dus beter links liggen. Dieren die er voor toeristische activiteiten worden gebruikt, worden vaak verkocht voor grof geld. In Azië worden de dieren al jarenlang als lastdier ingezet in onder meer bosbouw, en wordt het dier als een soort van ‘cultuurobject’ gezien. Sinds de olifanten minder ingezet worden in deze bosbouwactiviteiten, worden er alternatieven gezocht – vaak in het toerisme.

Volgens Hofman kan je niet alles zomaar over dezelfde kam scheren: eigenlijk moet je per activiteit best kijken of navragen wat de geschiedenis is van het dier, en hoe die ter plaatse behandeld worden. Zo zou een ritje op een olifant dus in de ene situatie best kunnen, in een andere niet. Shows – waarin olifanten worden aangevoerd puur voor het vermaak van de bevolking – is not done. Dat strookt nooit met respect voor dieren. Anderzijds zijn ook weer niet alle weeshuizen (sanctuaries) koosjer. Waar de ene de dieren houdt om een inkomen te vergaren, zal een andere dan weer een inkomen vragen voor de conservering en verzorging van de dieren. Ook hier is weer de boodschap: check dat ter plaatse.

Op de vraag hoe je dan ziet of olifanten al of niet goed behandeld worden, geeft Hofman het volgende antwoord:

  • het is belangrijk dat de dieren niet overmatig belast worden.
  • ze moeten dag en nacht aan voedsel en water kunnen.
  • gebruik van kettingen toont geen respect voor dieren en heeft lichamelijke gevolgen
  • ‘weven’ van dieren: heen en weer bewegen door het dier duidt er op dat het dier het niet naar z’n zin heeft
  • poten: vergroeide nagels bijvoorbeeld duiden op te weinig bewegingsvrijheid
  • gebruik van (scherpe) haken toont geen
  • respect voor de dieren…
  • ...

Of een dier steeds moet ‘onderworpen’ worden om als ‘veilig’ te worden beschouwd voor de mens zegt Hofman het volgende: “Het is en blijft een groot dier dat gevaarlijk blijft als het niet mee wil. De phajaan is in vele gevallen jammerlijk een feit. Het moge duidelijk zijn dat zulke praktijken niet respectvol zijn. Er zijn andere methoden om het dier te laten gehoorzamen, maar respect afdwingen moet je sowieso. Ook hier zal je moeten nagaan ter plaatse wat de gebruikte methoden zijn.”

Ieders verantwoordelijkheid om stil te staan bij mistoestanden

Volgens Marjo Hoedemaker, Senior Zoo Advisor van de Zoo in Amersfoort, hangt het welzijn van het dier inderdaad veel af van de gebruikte ‘opvoedingsmethode’. Een olifant blijft een wild dier dat nooit echt gedomesticeerd kan worden. Je moet het dus in zekere zin opvoeden om in relatie met de mens te gaan. In vele Zoo’s gebruiken ze tegenwoordig de ‘protected contact trainingsmethode’, een diervriendelijkere methode om het dier te onderwerpen. Vele oude olifanten in Azië zullen in aanraking gekomen zijn met de phajaan. Voor jonge olifanten geldt dit niet noodzakelijk. Maar wat belangrijk is, is te kijken naar hoe het dier nu wordt behandeld, nog los van wat het dier in het verleden heeft moeten ondergaan.

Naar schatting leven er zo een 16.000 Aziatische olifanten in gevangenschap. Dat zou ongeveer 1/3de zijn van het totaal aantal Aziatische olifanten.

Er zijn al heel wat ‘elephant sanctuary’, plaatsen waar weesolifanten worden bij elkaar gebracht en verzorgd, waar je van kan uitgaan dat er verantwoord met de dieren wordt omgegaan. En waar het zelfs verantwoord is om olifanten te voeren of te wassen, in een enkel geval zelfs een ritje te maken, aldus Marjo Hoedemaker. Er is ook al heel wat literatuur voorhanden. Toch blijft het ieders verantwoordelijkheid om daar blijvend bij stil te staan. Ter plaatse navraag doen is één ding, maar dan kan je je afvragen of je wel een correct antwoord krijgt. In veel gevallen krijg je natuurlijk een rooskleuriger beeld voorgeschoteld dan het in werkelijkheid is of praat men je gewoon naar je mond. Het advies dat Marjo dan ook geeft: “Zoek ook naar officiële instanties of NGO’s ter plaatse die zich bezig houden met het thema. Als er al een mistoestand zou voordoen, is dat ook vaak geweten en gedocumenteerd. Zo kan je je als organisatie of toerist ook veel beter voorbereiden.”

Marnix Lok: “Een aantal ‘sanctuary’ zetten een stap in de goede richting, maar er vinden wellicht nog veel handelingen plaats die profiteren van de mishandeling van de olifant. Het is voor ons onmogelijk om al deze sanctuary zelf te bezoeken, maar er zijn een aantal voorbeelden van organisaties die op dit moment, vanuit dierenwelzijnsperspectief, te verantwoorden zijn.”

Wat doen Karavaan en Joker?

En wij? Momenteel biedt onze partner Joker geen olifantenactiviteiten aan in de Afrika-reizen. Op de Laos-reis is een dagje olifantenexpeditie een optie. In het programma van de Nepal Kathmanduvallei-reis is een olifantentocht opgenomen, evenals in het programma van de Nepal Go-26, Nepal Kaap 46 en van de China-Nepal-India Overland Go-26. Ook op de Thailand & Cambodja Go-26-reis kan je een ritje op de olifant maken. Voor de reizen naar Thailand werd de olifantenactiviteit eerder uit het programma gehaald.

Joker en Karavaan werken momenteel een gefundeerd standpunt uit rond toeristische activiteiten met olifanten. Iedereen die hierover graag z’n mening kwijt wil, kan reageren via onze Facebook-pagina.

Meer weten?

door Liesbeth Denis
dit artikel verscheen in De Karavaan van januari 2015 - thema: diversiteit